Dzięki postępowi nauki poznaliśmy przyczyny wielu zaburzeń oraz chorób. W przypadku depresji specjaliści zalecają dostosowywanie działań terapeutycznych do konkretnego pacjenta. Obecnie nietrudno znaleźć literaturę opisującą konsekwencję depresji okołoporodowej. Wciąż jednak brakuje w tym temacie odpowiednich działań terapeutycznych. Do niedawno uważano, że depresja związana z rodzicielstwem dotyczy tylko matek, a ojcowie nie byli brani pod uwagę przy tego typu diagnozach. Czy depresja związana z urodzeniem się dziecka dotyka także ojców?
Epidemiologia depresji u ojców
Statystycznie przyjmuje się, że około 10% ojców może doświadczać stanów depresyjnych o różnym stopniu nasilenia. Dla porównania u kobiet odsetek ten wynosi około 24%. Liczby te zawierają się w przedziale czasu od pierwszego trymestru ciąży przyszłej matki do roku po urodzeniu dziecka. Z kolei według danych statystycznych zachorowania na depresję u ojców w okresie poporodowym kształtują się na poziomie od 1,2 do 25,5%.
Objawy chorobowe u kobiet i mężczyzn ujawniają się w różnym czasie. Klasyczna depresja poporodowa występuje u matek w pierwszych trzech miesiącach po porodzie, z kolei u ojców objawy chorobowe występują najczęściej pomiędzy 3 a 6 miesiącem życia dziecka. Ciężka depresja u matki zwiększa o blisko 50 % ryzyko wystąpienia choroby również u ojca.
Neurobiologiczne przyczyny choroby
Mężczyźni podobnie jak kobiety wykształcają postawy rodzicielskie dzięki zachodzącym zmianom w poziomach hormonów. Przeprowadzone badania w grupie świeżo upieczonych rodziców dowiodły, że poziom oksytony u kobiet i mężczyzn kształtuje się na podobnym poziomie. Możliwe, że działanie ,,hormonu przywiązania’’ u mężczyzn wywołuje inne skutki niż u kobiet. Po narodzinach dziecka spada u ojców poziom testosteronu.
Wyniki badań potwierdziły, że noworodek dostarcza rodzicom nowych bodźców, które wpływają na przekształcanie się w ich mózgach szlaków neuronalnych. Dzięki temu noworodek otrzymuje potrzebną uwagę i opiekę rodzicielską. W postawach rodziców wykształcają się także emocje związane z przywiązaniem do dziecka. Badania dowiodły, że noworodek uaktywnia u kobiet obszary w mózgu odpowiadające za emocje (większa aktywność ciała migdałowatego po prawej stronie), a u ojców przoduje mózg ,,socjokognitywny’’ (większa aktywność kory przyśrodkowej po lewej stronie).
Jakie czynniki wywołują depresję okołoporodową u ojców?
Mężczyźni, którzy po raz pierwszy mają zmierzyć się z rolą ojca są szczególnie podatni na depresję okołoporodową. Najtrudniejszym okresem dla nich jest trzeci trymestr ciąży partnerki, na który zwykle przypada ograniczenie pożycia seksualnego. Z kolei po urodzeniu dziecka mężczyźni muszą zmierzyć się z rozbieżnością pomiędzy wyobrażeniami na temat ojcostwa a rzeczywistością.
Do innych czynników ryzyka można zaliczyć także:
- Występowanie ciężkiej depresji u matki dziecka.
- Występowanie w przeszłości depresji u ojca dziecka.
- Trudna relacja u partnerów.
- Nieplanowana ciąża u pary.
- Bezrobocie.
- Trudna sytuacja materialna.
- Brak wsparcia społecznego.
- Skierowanie uwagi kobiety na dziecko, przez co mężczyzna może poczuć się odrzucony.
- Poczucie braku kompetencji u ojca w opiece nad niemowlakiem.
- Zaburzenia rytmu okołodobowego u rodziców.
- Zakłócenie snu może wpływać na pogorszenie wydajności w pracy zarobkowej ojca.
- Przemęczanie i stres.
Obraz kliniczny depresji okołoporodowej ojców
W klasyfikacji (DSM-V) objawy depresji okołoporodowej nie różnią się od innych typów depresji. Jednak u mężczyzn może się ona przejawiać inaczej niż u kobiet. U panów do objawów typowo depresyjnych można zaliczyć:
- wzrost drażliwości,
- impulsywność,
- nadużywanie substancji,
- zachowania ryzykowne,
- wycofanie społeczne,
- spadek odporności na stres.
Zarówno mężczyźni jak i ich najbliższe otoczenie często bagatelizuje objawy depresji. Mogą brać je za przemęczenie, wiązać ze stresem związanym z wejściem w nowy etap życia, zmianą sytuacji finansowej i obowiązkami ojcowskimi. Mężczyźni wstydzą się okazywać słabszą formę i nie chcą pokazywać innym, że nie radzą sobie z pełnieniem kilku ról jednocześnie. Wyniki badań wskazują, że mężczyźni nawet częściej niż kobiety doświadczają po narodzinach dziecka stanów emocjonalnych takich jak:
- strach,
- bezsilność,
- frustracja,
- lęki,
- wyczerpanie,
- obawy o przyszłość,
- drażliwość zamiast smutku.
Ponadto u ojców po pojawieniu się na świecie dziecka mogą występować także zaburzenia funkcji poznawczych, anhedonia z poczuciem wyczerpania, zaburzenia snu i łaknienia. Większość mężczyzn przytłoczona wymienionymi objawami odczuwa wyrzuty sumienia, cierpi na niską samoocenę i postrzega siebie jako złego ojca.
Drażliwość ojca, wybuchy gniewu oraz stosowanie używek wpływają negatywnie nie tylko na nowonarodzone dziecko, ale i na cały system rodzinny. Rozwój niemowlęcia wówczas zostaje zaburzony. U malucha może wytworzyć się zjawisko negatywnego temperamentu, które jest wynikiem obniżonego nastroju ojca. Ograniczony wachlarz emocji ojca i ograniczenie zabaw w kontakcie wzrokowym może przyczynić się do upośledzenia zdolności komunikacyjnych dziecka. Ponadto ojcowie chorujący na depresję rzadziej angażują się w stymulację poznawczą dziecka i częściej narażają na dodatkowy stres członków swojej rodziny.
Bibliografia:
- Marlena Jolanta Sokół – Szawłowska, Depresja okołoporodowa u ojców – niezauważalny problem w psychiatrii, Psychiatria 2020;17(1)
- Tomasz L. Tyra, Depresyjni rodzice i ich dzieci, Przegląd psychologiczny 2000, Tom 43, nr. 3
