Od wielu lat kraje europejskie borykają się z ujemnym przyrostem naturalnym, nasze społeczeństwo starzeje się. XXI wiek i dokonujące się w nim przemiany bardzo zmieniły obraz starości. Dzisiejszy seniorzy często doświadczają marginalizacji i poczucia nieprzydatności w społeczeństwie. Co wiemy o depresji seniorów?
Depresja wpisana w starość?
Obniżenie nastroju u seniorów jest bardzo powszechnym zaburzeniem psychicznym. Niestety rzadko jest diagnozowane. Osoby starsze najczęściej nie traktują tej przypadłości poważnie, błędnie uważając, że jest ona wpisana w starość. Poza tym wstydzą się korzystać z porady psychiatry czy psychologa. Pogorszone samopoczucie seniorów ma często związek z pogorszeniem stanu zdrowia i koniecznością pozostawania pod opieką rodziny, czy całodobowych ośrodków zdrowia dla osób starszych. Podstępna choroba, jaką jest depresja została włączona na stałe do katalogu Wielkich Zespołów Geriatrycznych. Przypadłości takie jak zaburzenia orientacji, pogorszenie procesów poznawczych, nietrzymanie moczu, zaburzenia wzroku i słuchu oraz choroby nowotworowe przyczyniają się w dużym stopniu do zachorowań na depresję.
Zły stan zdrowia przyczynia się do rozwoju depresji
Przyczyny depresji endogennej (biologiczne przyczyny) wynikają z nieprawidłowego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego na poziomie komórkowym lub białkowym. Do biologicznych przyczyn wywołujących depresję można zaliczyć podatność genetyczną, obciążenia choroby somatyczne, a także zmiany organiczne mózgu. Częstym przyczyną występowania depresji u seniorów jest czynnik psychologiczny. Szczególnie wiadomość o nowotworze wywołuje (nie tylko u osób starszych) wiele negatywnych emocji. Pojawia się lęk przed śmiercią, poczucie niesprawiedliwości, smutek, rozpacz, bezsilność, niepewność, a także obawa przed leczeniem. Wielu starszych pacjentów posiada choroby współistniejące, które utrudniają proces leczenia nowotworów. T dodatkowo odbija się na samopoczuciu seniorów i nasila objawy depresji. W 2018 roku A. Bartoszek i współpracownicy przeprowadzili badania na grupie seniorów, które potwierdziły wcześniejsze przypuszczenia o przyczynach depresji u osób starszych. Przyczyną zachorowania na depresję u blisko 20% osób starszych jest otrzymana informacja o ciężkiej chorobie. Kolejne 14% seniorów wskazało, że ich negatywny stan psychiczny związany jest z koniecznością pozostawania pod opieką innych osób w związku z chorobą. Jako inne przyczyny depresji badani wskazywali także utratę współmałżonka (16%) oraz poczucie osamotnienia (14%).
Zmiany ról społecznych a depresja seniorów
Przejście na emeryturę, a także utrata najbliższych osób stanowią duże kryzysy w życiu emocjonalnym starszych ludzi, z którymi seniorzy nie zawsze są w stanie sobie samodzielnie poradzić. Dlatego tak ważne staje wypracowanie przez osoby starsze sposobów radzenia sobie z trudnościami i kryzysami wieku.
Oprócz kwestii związanych z przejściem na emeryturę oraz utratą bliskich osób seniorzy bardzo często zmagają się także z innymi problemami takimi jak:
- problemy finansowe,
- problemy w przemieszczaniu się środkami lokomocyjnymi,
- trudności wypełnianiu codziennych obowiązków,
- trudności w podążaniu za nowoczesnymi technologiami i postępem cywilizacyjnym,
- trudne relacje w rodzinie,
- pogarszający się stan zdrowia i wiążąca się z tym konieczność zmiany miejsca zamieszkania (wprowadzenie się do dzieci lub zamieszkanie w Domu Opieki dla seniorów),
- negatywny bilans życiowy,
- samotność,
- brak poczucia sensu życia, niska samoocena,
- nieradzenie sobie z codziennymi czynnościami (zakupy, sprzątanie, utrzymanie czystości),
- świadomość zbliżającego się końca życia.
Obserwacje i badania przeprowadzone wśród osób starszych wykazały, że na depresję zdecydowanie częściej zapadają seniorzy mieszkający bez współmałżonka, a także Ci, pozbawieni wsparcia w najbliższej rodzinie. W innych badaniach wykazano także na związek pomiędzy niską samooceną, a gorszym stanem emocjonalnym osób starszych. Poza tym seniorzy mający problemy z prawidłowym funkcjonowaniem poznawczym i uzależnieni od opieki najbliższej rodziny są bardziej narażone na występowanie depresji. W innych badaniach wykazano, że osoby lepiej wykształcone rzadziej zapadają na depresje. To właśnie one częściej zapisują się do Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Realizują swoje pasje, a także dłużej są aktywne zawodowo. Maqsood i współpracownicy na podstawie własnych badań stwierdzili także, że seniorzy zamieszkujący obszary wiejskie są blisko 1,4 mniej raza narażone na występowanie depresji w porównaniu z osobami zamieszkującymi w miastach.
Aktywność seniorów obniża ryzyko depresji
Zachowanie aktywności w okresie starości sprzyja realizowaniu zadań rozwojowych związanych z kolejną fazą życia. Dzięki niej seniorzy lepiej odnajdują się w nowych warunkach życiowych i pozytywnie przechodzą adaptacje. Jest im łatwiej wypełniać nowe role społeczne, podnoszą jakość swojego życia i odczuwają większą satysfakcję z pełnionych ról społecznych. Mają okazję nawiązywać nowe relacje, mają okazję do realizowania swoich pasji, zainteresowań, zdobywają nową wiedzę i umiejętności. Aktywność seniorów pozwala na wypełnianie następujących zadań:
- organizacja dnia codziennego po przejściu na emeryturę,
- zaspokajanie realizacji potrzeb społecznych, utrzymywanie kontaktów towarzyskich, zawieranie nowych znajomości,
- samorealizacja, poczucie bycia potrzebnym,
- pomaganie innym i możliwość otrzymania pomocy w razie potrzeby,
- aktywność fizyczna sprzyja zachowaniu na dłużej dobrej kondycji i sił fizycznych,
- zachowanie aktywności umysłowej może przyczynić się do spowolnienia procesów związanych wystąpieniem demencji,
Wymienione aktywności przyczyniają się w znacznej mierze do obniżenia ryzyka zachorowania na depresję i pozwalają zachować poczucie sensu życia seniorów.
Bibliografia:
- Pacan, T.B Kulik, P. Chruściel, M. Mazurek-Sitarz, T. Sitarz, T. Derewiecki, Jakość życia a ryzyko depresji wśród osób starszych, Hygeia Public Health 2014, 49(4).
- Babiarczyk, M. Schlegel-Zawadzka, A. Turbiarz, Ocena częstości występowania objawów depresji w populacji osób powyżej 65 roku życia, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, Tom 19, Nr 4
