Anoreksja stanowi poważną chorobę, która w widoczny sposób zagraża zdrowiu i życiu nastolatków, młodych kobiet i coraz częściej mężczyzn. Promowany przez media kanon piękna potrafi wpędzić w kompleksy zarówno nastolatki jak i osoby dorosłe. Badania pokazują, że aż blisko 70% młodych ludzi postrzega swoje ciało jako nieatrakcyjne w porównaniu z wizerunkiem modeli i modelek prezentowanych w TV lub czasopismach. Szczególnie dorastający, młodzi ludzie są przekonani, że tylko jako osoby szczupłe i atrakcyjne fizycznie zasłużą sobie na szacunek rówieśników, a przy tym zyskają wyższą samoocenę. Christopher Fairburn profesor psychiatrii podkreśla, że przecenianie znaczenia figury i masy ciała dla wartości człowieka stanowi główną przyczynę i cechę rozwoju anoreksji i bulimii.
Jakie czynniki predysponują do zachowania?
Pomimo przeprowadzenia licznych badań nie wykryto jednoznacznego czynnika predysponującego do wpadania w sidła anoreksji. Wiadomo jednak, że jedną z przyczyn choroby mogą być obciążenia genetyczne. Badacze pokładają wielkie nadzieje w dynamicznie rozwijającej się neurobiologii. Szacuje się, że nauka ta będzie w najbliższej przyszłości bardzo pomocna w rozpoznawaniu oraz planowaniu leczenia anoreksji. Obok czynników genetycznych i biologicznych predysponujących do rozwoju choroby można wyróżnić także jeden główny czynnik społeczny, którym jest szybkie tempo życia. Stawia ono przed osobami w różnym wieku coraz większe i bardziej zróżnicowane wymagania. Szczególnie predysponowana do zachorowania jest grupa młodzi ludzi, którzy zazwyczaj stawiają sobie za główny życiowy cel jak najszybsze osiągnięcie płynności finansowej, samorealizacji, wspinania się po szczeblach kariery zawodowej, a także założenie szczęśliwej rodziny.
Kolejnym czynnikiem mogącym wywołać zaburzenia odżywiania jest ogólnie pojęty i obowiązujący w dzisiejszych czasach „kult szczupłej sylwetki”, który stanowi dla młodych ludzi jeden z gwarantów osiągnięcia sukcesu w życiu osobistym i zawodowym. Towarzyszący ludziom codzienny stres prowadzi często do narastania napięcia. Jednym ze sposobów na jego rozładowanie może być kontrola masy ciała. Zachowanie to, prowadzi do stopniowego, nasilającego się z biegiem czasu ograniczenia i ilości spożywanych posiłków. Anoreksja statystycznie, częściej diagnozowana jest u młodych osób, jednak problem zaburzeń odżywiania występuje w każdej grupie wiekowej i jest niezależny od płci.
Jak diagnozuje się anoreksję?
Zaburzenia odżywiania, znalazły się na stałe w klasyfikacji DSM-V, ICD-10, a także w najnowszej ICD-11. Według najnowszych kryteriów DSM-V u osoby diagnozowanej w kierunku zaburzeń odżywiania, bierze się pod uwagę ograniczenie podaży energetycznej prowadzące do znacznego obniżenia wagi ciała w kontekście wieku, płci, norm rozwojowych i zdrowia fizycznego, u chorego pojawia się także intensywny strach przed przybraniem na wadze, często pojawiają się zachowania, które kolidują z przybraniem na wadze, nawet w przypadku bardzo obniżonej masy ciała. Chory posiada zaburzony obraz własnego ciała, co można zauważyć w utrzymującej się nieświadomości niskiej masie ciała, a także samoocenie osoby uzależnionej od posiadanej wagi. Wskaźnik BMI jest dodatkowo brany pod uwagę w celu potwierdzenia lub wykluczenia anoreksji przy diagnozie osób pełnoletnich (a także w celu podejmowania decyzji o dalszym postepowaniu). Przyjmuje się, że pacjenci, u których wskaźnik masy ciała wynosi poniżej 13 kg/m2, powinni być hospitalizowani na oddziałach szpitalnych ze względu na występujące u nich często zaburzenia jonowe, problemy kardiologiczne i wystąpienie realnego ryzyka śmierci. Leczenie anoreksji może odbywać się w warunkach ambulatoryjnych tylko wtedy, gdy BMI nie jest mniejsze niż 15 kg/m2. Aby takie leczenie przyniosło oczekiwany efekt u chorego należy wykluczyć inne choroby somatyczne i powikłania po długotrwale leczonej anoreksji. Równie ważna jest wysoka motywacja, chęć współpracy, a także regularność wizyt. U osób niepełnoletnich pomocne w diagnozowaniu są siatki centylowe. Ponadto osoby z rozpoznaniem zaburzenia odżywiania powinny być objęte pomocą lekarza psychiatry, psychoterapeuty oraz psychodietetyka, a czasami zaleca się także terapię zajęciową.
Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na anoreksję
Istnieją czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na anoreksję. Należą do nich:
- niska samoocena,
- brak wiary we własne możliwości,
- problem z samoakceptacją,
- lęk przed dojrzałością i odpowiedzialnością,
- perfekcjonizm w życiu codziennym.
Osoby inteligentne, które w życiu codziennym dążą do perfekcjonizmu zazwyczaj bardzo źle znoszą sytuacje stresowe. Za wszelką cenę dążą do uniknięcia porażek i nie chcą sprawić zwodu zawodu swoim bliskim. Nastolatki (szczególnie te predysponowane do zachorowania na anoreksję), które słyszą krytyczne uwagi na temat swojego wyglądu od rówieśników i rodziny, zapadają na zaburzenia odżywiania częściej. Przedstawiona zależność odnosi się do faktu, iż jednym z charakterystycznych „symptomów” spotykanych u chorych na anoreksję jest poznawcze zaburzenie obrazu własnego ciała. Często dotyczy ono jednego fragmentu ciała pacjenta, np. ud. Zaburzenia dotyczące wyglądu sylwetki i wagi są zazwyczaj pierwszymi symptomami, które można obserwować u osoby w początkowej fazie anoreksji. Mogą się one pojawić nawet sześć miesięcy przed postawieniem właściwej diagnozy, dlatego tak ważne dla dalszego postępowania jest wczesne ich zauważenie. U pacjentów cierpiących na zaburzenia odżywiania bardzo często współwystępują także zaburzenia w sferze komunikacji niewerbalnej. Objawiają się one w trudnościach w odczytywaniu, rozumieniu i wysyłaniu świadomie lub nieświadomie sygnałów niewerbalnych, takich jak mimika twarzy, postawa ciała i gesty. Komunikacja niewerbalna jest bardzo istotnym warunkiem prawidłowych kontaktów międzyludzkich. Osoby chorujące na anoreksję zmagają się także z nieprawidłowym funkcjonowaniem w społeczeństwie, czują się wyobcowane oraz nie przestrzegają ogólnie przyjętych norm społecznych.
Nie tylko nastolatki…
Na anoreksję co raz częściej chorują dzieci, kobiety czterdziestoletnie, a także mężczyźni. Pierwsze objawy zaburzenia odżywiania można obserwować już u przedszkolaków. Zazwyczaj dzieci ograniczają przyjmowanie posiłków wtedy, gdy przeżywają silny stres. Do sytuacji trudnych dla dziecka można zaliczyć konflikty z rówieśnikami w przedszkolu lub w szkole, spory pomiędzy rodzicami, śmierć członka rodziny, narodziny rodzeństwa, brak zainteresowania ze strony rodziców przeżywanymi przez dziecko emocjami. Dziecko w celu zwrócenia na siebie uwagi rodziców i otrzymaniu od dorosłych pomocy najczęściej ogranicza do minimum przyjmowane pokarmy. Wykluczenie z grupy rówieśników bardzo zaniża samoocenę dziecka i często wywołuje nadmierny samokrytycyzm, co tylko dodatkowo przyczynia się do pogłębienia objawów anoreksji.
Z najnowszych badań wynika, że ponad 10% kobiet chorujących na anoreksję to osoby w średnim wieku. Czterdziestolatki, które są aktywne zawodowo, często zajmują wysokie stanowiska w firmie lub prowadzą własną działalność gospodarczą. Jednocześnie wychowują dzieci i zajmują się domem. Kobiety te odczuwają nieustanną presję ze strony mediów, aby zachować młody wygląd, szczupłą sylwetkę, a jednocześnie mieć udane życie rodzinne i żyć na odpowiednim poziomie finansowym. W nowoczesnym świecie spełnienie tych wszystkich warunków jest praktycznie niemożliwe, dojrzałe kobiety prędzej czy później zaczynają odczuwać frustrację, złość skierowaną w stosunku do siebie oraz narastające poczucie napięcia. Nic dziwnego, że wiele kobiet zaczyna poszukiwać obszaru w swoim życiu, nad którym może odzyskać poczucie kontroli.
Obecnie co dziesiąta osoba chorująca na anoreksję to mężczyzna. Mężczyźni zgłaszają się do lekarzy znacznie rzadziej niż kobiety, co sprawia, że diagnoza w ich przypadku jest utrudniona. Większość mężczyzn nie dopuszcza do siebie myśli o chorobie i nie pozwala sobie na chwile słabości. Anoreksja często u panów współistnieje z innymi zaburzeniami psychiatrycznymi, między innymi z depresją, zaburzeniami lękowymi czy psychotycznymi, a niekiedy przyjmują maskę ,,kryzysu wieku średniego’’. Prawdopodobnie liczba mężczyzn chorujących na zaburzenia odżywiania jest znacznie większa niż ta przedstawiana statystycznie.
Jakie są długoterminowe skutki anoreksji?
Do długoterminowych skutków anoreksji, które wynikają ze stopniowego wyniszczenia organizmu, należą:
- powikłania ze strony układu endokrynologicznego,
- powikłania ze strony układu krążenia,
- powikłania ze strony układu pokarmowego,
- powikłania ze strony układu rozrodczego,
- powikłania ze strony układu krwiotwórczego,
- powikłania ze strony układu kostnego
- powikłania ze strony układu nerwowego
- stopniowe wyniszczenie organizmu.
- współistnienie chorób psychicznych
- myśli lub zachowania samobójcze
Leczenie anoreksji jest procesem długotrwałym, a rokowania są często uzależnione od wielu czynników i stopnia zaawansowania choroby. Na przebieg i czas powrotu do zdrowia ma wpływ także typ osobowości pacjenta, jego wiek, płeć, sytuacja rodzinna, zawodowa oraz wsparcie w rodzinie lub znajomych. Leczenie anoreksji polega na stabilizacji stanu psychicznego oraz somatycznego pacjenta i angażuje wielu specjalistów (psychiatrę, psychoterapeutę, psychologa, dietetyka, a nieraz wymaga leczenia szpitalnego).
Tylko dzięki takiej pomocy osoba cierpiąca na zaburzenie odżywiania ma szansę skorygować swoje nawyki żywieniowe, wypracować nowe mechanizmy radzenia sobie w sytuacjach trudnych, a także odzyskać własne poczucie wartości i zacząć prawidłowo postrzegać obraz swojego ciała.
Bibliografia:
- Komender, Jadłowstręt psychiczny – jednostka chorobowa, czy zespół objawowy, Nowa Medycyna, 2016
- Bąba – Kubiś, J. Pełka Wysiecka, P. Liśkiewicz, M. Wroński, A. Konopka, J. Samochowiec, Anoreksja – jadłowstręt psychiczny, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, 2018
- Pietrzykowska, B. Wierusz – Wysocka, Psychologiczne aspekty nadwagi, otyłości i odchudzania się, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii, kierownik: prof. dr hab. med. B. Wierusz-Wysocka 2008,
- Głyda, Równowaga, jak ogarnąć dietę i odzyskać spokój, Wydawnictwo Publicat, 2021
