Postrzeganie kobiecego ciała przez pryzmat bulimii

Zaburzenia odżywiania są co raz częściej diagnozowane wśród młodych kobiet i nastolatek. Niewątpliwie do ich rozwoju przyczyniają się takie czynniki jak: stres, szybkie tempo życia, wymagająca praca oraz promowany w mediach obraz szczupłej i wysportowanej sylwetki. Dla bulimii charakterystyczne są nawracające epizody objadania się, wynikające w dużej mierze odczuwania napięcia emocjonalnego. Chory odczuwa lęk przed przybraniem na wadze, a jednocześnie doświadcza epizodów objadania, które przybierają cechy żarłoczności. To z kolei prowadzi do odczuwania poczucia winy, a także gniewu na siebie samego z powodu takiego postępowania i napięcia emocjonalnego.

Kiedy rozpoznajemy bulimię?

Galen jako pierwszy w II wieku n.e. posłużył się pojęciem bulimia. Jednak dopiero w 1979 roku wyodrębniono je jako nową jednostkę chorobową.

Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 bulimia nervosa należy do zaburzeń odżywiania. Bulimia występuje od trzech do pięciu razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, a szczyt zachorowalności przypada między 15 a 24 rokiem życia. Szacuje się, że ryzyko wystąpienia bulimii w ciągu życia wynosi przeciętnie od 1 -4 %. Według kryterium ICD-10 chorobę rozpoznajemy, gdy występują następujące kryteria:

1. Stałe zaabsorbowanie jedzeniem i niepowstrzymanie pragnienia jedzenia. Chory miewa epizody żarłoczności, czyli potrafi spożywać w krótkim odstępie czasu ogromne ilości pożywienia.
2. Bulimik próbuje przeciwdziałać „tuczącym” skutkom spożytego pokarmu poprzez prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających lub zmniejszających apetyt, moczopędnych, hormonów tarczycy, naprzemienne głodzenie się lub nadmierne ćwiczenia fizyczne. Cukrzycy mogą zaniechać przyjmowania insuliny.
3. Psychopatologia polegająca na chorobliwym lęku przed otyłością, chory zakreśla nieprzekraczalną granicę masy ciała, najczęściej znacznie niższą niż ta uznawana za prawidłową. Bulimia może wystąpić po okresie anoreksji psychicznej, ale rozpoznanie można

ustalić, gdy nie stwierdza się znacznego niedoboru masy ciała. Okres czasu dzielący te dwa zaburzenia może trwać od kilku miesięcy do wielu lat.

Najczęściej spotyka się dwa typy bulimii nervosa: 

1. Typ przeczyszczający (ang. purging type) – po napadzie żarłoczności następuje prowokowanie wymiotów, stosowanie leków przeczyszczających lub moczopędnych.
2. Typ nieprzeczyszczający (ang. non-purging type) – chorzy w ramach działań kompensacyjnych, stosują restrykcje dietetyczne, a także wykonują dużo wyczerpujących ćwiczeń fizycznych (tzw. bulimia sportowa).

Jakie czynniki przyczyniają się do powstawania bulimii?

Do rozwoju bulimii przyczyniają się czynniki genetyczne, których wpływ szacuje się od 30 do 80%. Jako dowód tej tezy można przytoczyć uzyskane wyniki badań, które pokazują częstsze występowanie bulimii u krewnych pierwszego stopnia oraz bliźniąt (choroba występowała u około 35-50% bliźniąt jednojajowych i u 30% dwujajowych). Co istotne ujawniono także związek powstawania bulimii z miejscem 10p chromosomu.

Sprzyjającym czasem powstawaniu bulimii jest czas dojrzewania, kiedy u młodych ludzi następuje koncentracja na własnym wyglądzie i pojawia się obawa przed przybraniem

na wadze. Dodatkowo rozwojowi choroby sprzyjają także uwarunkowania społeczno-kulturowe. Takie zachowania mogą skutkować zaburzeniem przebiegu cyklu płciowego.

W powstawaniu bulimii znaczną rolę odgrywa układ serotoninergiczny, a także wpływu różnych czynników na jego funkcjonowanie (między innymi leptyna, neuropeptydy, cholecystokinina, noradrenalina i dopamina). Udowodniono, że ma to wpływ na proces regulacji łaknienia. Zjawisko to można zaobserwować szczególnie w okresie jesienno-zimowym, kiedy ulega zmniejszeniu aktywność serotoninergiczna, przez co częściej dochodzi do napadów objadania się.

Zaburzenie przeżywania własnego ciała

Nadal trwają badania mające na celu ustalenie jakie czynniki wpływają na zwiększoną podatność na bulimię. W literaturze można znaleźć informację o występowaniu zaburzeń w obszarze przeżywania własnego ciała u osób dotkniętych bulimią. Z wielu przeprowadzonych badań wynika, że kobiety z bulimią postrzegają własne wymiary jako większe niż są w rzeczywistości. Slade’a i Brodie przeprowadzili badania, w których uzyskali zaskakujące wyniki. Okazało się, że kobiety chorujące na bulimię mają tendencję do zawyżania fizycznych rozmiarów swojego ciała (dotyczy to zwłaszcza szerokości). Kobiety niecierpiące na zaburzenia odżywiania (grupa kontrolna), również zawyżała rozmiary swojego ciała, ale zjawisko to występowało w mniejszym stopniu.

Kolejnym czynnikiem predysponującym do rozwoju choroby jest niestabilność emocjonalna. Osoby, które mają niską samoocenę, odczuwają trudności w akceptacji siebie, stawiają sobie za wysokie wymagania, odrzucane przez najbliższych (zwłaszcza znajomych i rodzinę) szybciej przejawiają objawy bulimii. Z kolei Radziwiłowicz odkrył, że osoby z bulimią wykazują znamiona osobowości borderline, często przewlekłe obniżenie nastroju lub skrywaną wrogość. Może im także towarzyszyć poczucie cierpienia, wchodzenie w związki interpersonalne pełnie niestabilności emocjonalnej lub manipulacji. Kolejne badania przeprowadzone przez Pawłowską wskazują na zależność między nasilonym poczuciem winy, zazdrością, agresją a potrzebą uzyskania szczupłej sylwetki. Niezadowolenie z własnego ciała, lęk przed oceną przez innych tworzą błędne koło zachowania osoby chorej.

Leczenie bulimii – jaki rodzaj psychoterapii indywidualnej wybrać?

Leczenie bulimii to proces długotrwały i złożony. Terapia zazwyczaj przebiega według schematu:

1. Wyrównanie stanu somatycznego i normalizacja wagi (wymagana jest współpraca z lekarzem i dietetykiem).
2. Czasami wymagana jest także farmakoterapia zapisana przez lekarza psychiatrę.
3. Wprowadzenie zdrowych wzorców odżywiania przez psychologa, dietetyka lub psychodietetyka.
4. Psychoterapia rodzinna lub indywidualna.
5. Zalecane jest także uczęszczanie na terapię w grupach wsparcia.

Istnieje kilka form psychoterapii pomagającej w leczeniu zaburzeń odżywiania. Do jednej z nich można zaliczyć psychoterapię poznawczo – behawioralną. Kładzie się w niej nacisk przede wszystkim na zastosowaniu technik mających doprowadzić do zmiany schematów poznawczych dotyczących jedzenia, a także działania mające na celu zmniejszenie ataków żarłoczności. Chory musi na nowo wytworzyć zdrowe nawyki żywieniowe oraz rozwiązać główne problemy życiowe. Zadaniem terapeuty i pacjenta jest znalezienie sytuacji i uczuć, które są przyczyną objadania się i przeczyszczania. Poprzez udział w terapii kładzie się nacisk także na zmianę przekonań pacjenta o dążeniu za wszelką cenę do uzyskania szczupłej sylwetki ciała.

Innym rodzajem terapii, którą warto rozważyć jest metoda skoncentrowana na ciele. Opiera się ona na założeniu, że pacjent chorujący na bulimię posiada zaburzoną percepcje, nieprawidłowy obraz budowy i funkcjonowania ciała. Lęk, który mu towarzyszy związany jest z obawą przed zwiększoną masą ciała. Celem terapii skoncentrowanej na ciele jest poprawa psychicznego funkcjonowania poprzez pracę nad ciałem. Metoda ta odwołuje się do podejścia behawioralnego, poznawczego oraz psychodynamicznego. Głównym celem terapii jest zbudowanie realistycznego obrazu „ja”. Do innych ważnych celów można zaliczyć: rozwijanie umiejętności radzenia sobie z napięciem poprzez korzystanie z technik relaksacyjnych, ograniczenie nadaktywności, poprawa samooceny i trening asertywności. W metodzie stosuje się techniki relaksacji, ćwiczenia oddechowe, odgrywanie ról, masaż, trening zwiększający świadomość percepcji zmysłowej i wizualizacje.

Osoby chorujące na bulimię mogą uczestniczyć także w psychoterapii wglądowej, która pomaga w rozwiązywaniu wybranych konfliktów, a także w uzyskaniu przez pacjenta wglądu emocjonalnego, jak i poznawczego. Charakterystyczną techniką dla tej formy terapii jest interpretowanie przez terapeutę przejawianych postawa i wydarzeń życiowych pacjenta.

Bibliografia:

1. Anoreksja i bulimia psychiczna, Józefik B., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,

Kraków, 1999.

2. Psychiatria, Podręcznik dla studentów medycyny, pod redakcją prof. dr. hab. med. Adama Bilikiewicza, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.
3. Psychologia odżywiania się, Ogden R., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,

Kraków, 2011.

5. Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji, Kendall, P. GWP, Sopot, 2012.